Przesłanie skierowane do do uczestników Konferencji Generalnej ds. Bezrobocia i Zatrudnienia (Etats Généraux du Chômage et de l’Emploi) zorganizowanej rzez Krajowy Ruch na rzecz Bezrobotnych i Zagrożonych Bezrobociem ( Mouvement National des Chômeurs et des Précaires). Spotkanie to odbyło się 5 i 6 marca 1988. Tekst został nagrany przez ojca Józefa Wrzesińskiego przed operacją, jaką przeszedł w lutym tego roku. Po jego śmierci 14 lutego organizatorzy zdecydowali się odtworzyć to przesłanie na sesji otwarcia.
W wyniku pandemii Covid-19 wielu ludzi znalazło się bez pracy. Tekst ten zaprasza nas do spojrzenia na działalność człowieka na nowo. Każdy człowiek powinien mieć dostęp do pracy i być traktowany godnie, a jednoczenie mieć dostęp do kultury i w pełni uczestniczyć w życiu społecznym.
[Legenda: La Grève au pays de Charleroi (Strajk), Robert Koehler, 1886, Deutsches Historisches Museum, Berlin].
I.PRAWO DO PRACY A PRAWA CZŁOWIEKA
Znaczenie Konferencji Generalnej ds. Bezrobocia i Zatrudnienia oraz pytania, nad którymi debatuje, są bezsprzecznie ważne. Są to kwestie ważne dla pracownic i pracowników, którzy obecnie pozostają bez pracy lub też zagrożeni są jej utratą. Są one jednak również istotne dla całego społeczeństwa. Stoimy przed wyzwaniem, jak na nowo przedefiniować równy dostęp do prawa do pracy oraz uczestnictwa w życiu społecznym w kontekście ogółu praw człowieka. Konferencja Generalna ds. Bezrobocia i Zatrudnienia będzie mogła poczynić postępy o tyle, o ile weźmie pod uwagę prawo do pracy jako część niepodzielnych wolności i praw człowieka i obywatela.
Na jakim etapie jesteśmy?
II. NIE WYSTARCZY „ZAJĄĆ SIĘ PROBLEMEM BEZROBOCIA”
W społeczeństwie, w którym praca zarobkowa stała się głównym, a niemalże jedynym wyznacznikiem godności, nie udało nam się zapewnić prawa do pracy wszystkim, a w szczególności osobom znajdującym się w najtrudniejszej sytuacji. Co gorsza, systemy wsparcia, które umożliwiają osobom bezrobotnym utrzymać status pracownika i zapewniają zabezpieczenie ich rodzinom, nie są powszechnie dostępne dla osób będących na samym dole drabiny społecznej. Brak gwarancji wsparcia, które istniały, zanim doszło do recesji i wstrząsów gospodarczych, oznacza, że wraz ze wzrostem długoterminowego bezrobocia, szczególnie nisko wykwalifikowanych pracowniczek i pracowników, w tym nie umiejących pisać i czytać, pogłębił się poziom wykluczenia i zmniejszyło się uznanie praw pracowniczych.
Można powiedzieć, że dzisiaj liczba osób dotkniętych negatywnymi skutkami wykluczenia wzrasta, a nasza nieudolność zapewnienia praw człowieka opisanych w konstytucji jest jeszcze bardziej widoczna. Dla opinii publicznej, która przez wiele dziesiątków lat ignorowała ten problem, takie zjawisko może być szokujące. Nie można zatem mówić o „zajęciu się problemem bezrobocia”. Żadne tymczasowe rozwiązanie, żadne „programy na rzecz zatrudnienia” czy też szkoleń zawodowych nie zapewniają dostępu do rynku pracy ani uczestnictwa w nim. Nie przyczyniają się też do przywrócenia należnych ludziom praw.
III. PODWÓJNY OBOWIĄZEK PAŃSTWA: ZAPEWNIENIE PRAWA DO PRACY ORAZ PRAWA DO KULTURY
Tworzenie miejsc pracy oraz prowadzenie programów szkolenia zawodowego na szeroką skalę pozostaje podstawowym zadaniem państwa. Obowiązek ten nie powinien być uzależniony od dobrej woli czy ideologii takiej czy innej partii politycznej. Potrzebny jest ogólnospołeczny konsensus w tej sprawie, dzięki czemu bezrobocie przestanie być obiektem rywalizacji zmieniających się polityków.
Potrzebne jest jednocześnie innego rodzaju powszechne porozumienie dotyczące uznania czasu, kiedy to pracownicy pozostają bez pracy. Urzędnicy, pracownicy, wyższe kadry, nauczyciele, wolni strzelcy nieustannie mówią o potrzebie wygospodarowania regularnych i dobrowolnych urlopów (naukowych, zdrowotnych itd.), podjęcie kształcenia… Słusznie domagają się i otrzymują czas, który nie jest przeznaczony na dokształcanie się w wąskiej dziedzinie, a raczej na poszerzenie swojego ogólnego rozwoju.
Osoby, które uczestniczą w głównym nurcie życia gospodarczego, dobrze rozumieją potrzebę wzbogacania kultury własnej. Niestety ta ścieżka pozostaje niedostępna dla osób, które są długotrwale bezrobotne, a jednocześnie często pozbawione swojego dziedzictwa kulturowego lub też mają mniejsze szanse uczestniczyć w bieżącej kulturze. Prawo świata robotniczego do kultury, rozumianej w szerokim tego słowa znaczeniu, zawsze było kwestionowane. Robotnicy musieli wywalczyć sobie drogę wyjścia z ubóstwa o własnych siłach i dzięki zdolności do samoorganizacji. Pracownicy, którzy jednocześnie doświadczają skrajnego ubóstwa, nie zawsze mają taką możliwość. A przecież kultura jest ich podstawą potrzebą i prawem.
Zatem drugim, bezdyskusyjnym obowiązkiem państwa jest zagwarantowanie praw i wolności swoich obywateli poprzez podjęcie koniecznych działań tak, aby czas bezrobocia, jeżeli nie da się go uniknąć, stał się czasem urlopu sabatycznego. To czas, w którym pracownicy mogą się zregenerować, zdobyć wykształcenie, opanować nowe umiejętności, ale przede wszystkim poszerzyć swoją kulturę ogólną, której zawsze im brakowało. To warunek, aby mogli w równy sposób uczestniczyć w życiu gospodarczym i w innych jego obszarach.
PODSUMOWUJĄC
Walka o to, żeby każdy miał dostęp do wartościowej pracy i był uznany za pełnoprawnego pracownika, jest niezbędna. Żeby jednak ta walka się powiodła, potrzebujemy zawalczyć z determinacją o to, żeby niekiedy nieunikniony czas bezrobocia był czasem sabatycznym, czasem rozwoju osobistego i kulturalnego. Aby był to czas poświęcony na możliwie szeroko rozumianą formację, w tym uczestnictwo w działalności w związkach zawodowych, rozwój duchowy i twórczość artystyczną.
Co więcej, Międzynarodowy Ruch ATD Czwarty Świat zwraca się do Generalnej Konferencji ds. Bezrobocia i Zatrudnienia o to, żeby domagała się:
– zagwarantowania wszystkim osobom długoterminowo bezrobotnym, bezrobotnym okresowi, wszystkim pracownicom i pracownikom o niskich kwalifikacjach albo zagrożonym utratą pracy prawa do kultury.
– podjęcia działań na rzecz wpisania na stale podwójnego prawa do pracy i do kultury do katalogu obowiązków państwa.
Józef Wrzesiński, luty 1988 r.